Salamis antik şehrinde gezilip görülecek yerlerin büyük bir çoğunluğu Roma ve Bizans Dönemlerine aittir. Salamis harabeleri, neredeyse bir asırlık arkeolojik kazıya rağmen, hala tam olarak ortaya çıkarılamamıştır; buna rağmen günümüze kadar ulaşmış yapıları görülmeye değer.
Söz konusu yapılar: Gymnasion, forum, sarnıç, agora, bazilika, zeytin yağ fabrikası, sütunlu yol ve hamam gibi kamu yapılarıdır. Son zamanlarda yapılan kazılarda 400 metre kadar uzunluğunda Roma yolu, balık pazarı, hamam, su kanalları, küçük kilise kalıntısı ve konut mimari izlerine de rastlanmıştır.
Salamis antik şehri kazıları
Salamis’te 1887’de küçük ölçekli kazılar yapılsa da 1952’ye kadar doğru dürüst kazı yapılmadı. Kazılar 1952’den 1974’e kadar devam etti. 1998 yılından beri Ankara Üniversitesi tarafından kazılan devam etmektedir.
Salamis antik şehrinde gezilecek yerler
Salamis antik şehrinin yaklaşık %15’lik bir kısmı kazılmıştır. Şehirdeki yapılar, Yunanlılar tarafından inşa edilmiş, Romalılar ve Bizanslılar tarafından da modifiye edilmiştir. Devam eden kazılar sonucunda şehrin planında bir çok yapının varlığı bilinse de bugün şehrin göze çarpan en etkileyici yapıları; gymnasion, hamamlar ve tiyatrodur. Şehrin az da olsa görülebilecek diğer yapıları: Aziz Epiphanius bazilikası, sarnıçlar, sütunlu cadde, stadyum, mezarlar, su kemerleri, surlar, zeytin presi, agora ve Zeus tapınağıdır.
Salamis antik şehri girişi
Kalıntıları gezmeye, bilet gişesinin önündeki girişten başlıyoruz. Bilet gişesini sağınıza alın. Önünüzde ve sol tarafınızda şehrin kalıntıları görmeye başlayacaksınız. Sol tarafta hamam kompleksinin dış duvarları yer alıyor. Bu duvarlar depremlere karşı dayanıklı olması için kemerlerle desteklenmiştir.
Salamis’in gymnasionu
Salamis Harabelerinin kalıntılarını gezmeye gymnasion ile devam ediyoruz. Şehre sonra adım atar atmaz gymnasion yapısının bir parçası olan havuzun içindeyiz. Dört tarafı sütunlu revaklarla çevrili gymnasion’un kuzey ve güney ucunda yer alan havuzların, kuzeyindeki havuz burası.
Her iki havuz da M.S.2. yüzyılda Traianus ve Hadrianus dönemde eklenmiştir. Diğer havuzun etrafında heykel kalmamıştır. Kuzey köşedeki bu havuzun Etrafındaki heykeller çok ilgi çekicidir. Salamis’in ihtişamlı günlerini ima eder. Özellikle Yunan mitolojisinde sağlık ve tıp tanrısı Asklepios heykeli diğerlerine oranla daha belirgindir ve hemen göze çarpar. Gymnasion’a hakim bir noktada bulunan bu heykel Salamis’in sembolüdür.
Antik dönemde sporcuların ve atletlerin müsabakalar için hazırlandığı ve farklı dallarda spor yaptıkları bir alan olarak kullanılmış ve yeni yapılar eklenerek defalarda onarılmış. Mermer kaplama ile döşenmiş zeminde gymnasionun onarım tarihleri hakkında bilgi veren açıkça okunaklı yazıtlar vardır.
Gymnasion, bulunan bir yazıt vasıtası ile M.Ö. II. Yüzyılda, Helenistlik dönemde var olduğu anlaşılmaktadır. Sadece üç tarafı revaklarla çevrili olan Helenistik yapının depremler sonucunda yıkılması üzerine Augustus devrinde tamir edilerek bir de doğu revak eklenmiş. M.S. 79 yılındaki depremlerle bir kez daha zarar gören gymnasion, Traianus ve Hadrianus dönemlerinde (M.S II. yüzyılda) bazı ilavelerle faaliyete devam etmiş.
Gymnasionun güney batı köşesinde yarım daire şeklinde 44 kişi kapasiteli antik tuvalet yer almaktadır. Kıbrıs’ta bulunmuş en büyük antik tuvalettir. Gymnasionun batısında bir dizi dükkanın kalıntıları bulunmaktadır. Doğusunda ise şehrin hamamları yer almaktadır.
Gymnasion’un merkezinde, çoğu başsız, Hristiyanlar tarafından tahrip edilmiş çok sayıda heykel sergilenmekteymiş. Burada Augustus’a ait bir heykelin varlığından da söz edilmektedir. 332-342 yıllan arasındaki depremlerle yeniden hasar gören gymnasion Erken Bizans döneminde II. Constantius zamanında sadece hamamdan ibaret olarak yeniden inşa edilir.
Salamis Hamamları
Gymnasiondan sonra gezmeye, Salamis antik şehrinin Roma hamamlarıyla devam ediyoruz. Hamamın her iki girişinde de sekizgen mermer kaplı havuz bulunmaktadır. M.Ö 2. yüzyılda yapıldığı tahmin edilen hamamın yan yana ve birbiriyle iç içe olan 6 odası vardır. Hamamın yarısı kazılsa da diğer yarısı hala toprak altındadır.
Salamis antik şehrinde, hamam odalarının en göze çarpanı hamamın ter odasıdır (Tepideryum). Bu odanın zemininin yarısı çökmüştür; zeminin altındaki yerden ısıtma sistemi (hipokost) görünmektedir. Bu odadaki duvarlar çift katmandır. Zeminden gelen buhar tünelleri bu katmanlar arasından geçerek duvarları da ısıtmaktadır.
Salamis hamamı, mitolojik temalı çarpıcı mozaikler ve fresklerle dekore edilmiştir. Mozaiklerden biri Niobidlerin Apollon ve Artemis tarafından katledilmesini betimlenirken, diğeri; Leda ve Zeus’un ünlü efsanesini temsil eder. Terleme odasındaki bir fresk de Herkül’ün (Herakles) genç arkadaşı Hylas ve bir su perisi tasviri vardır.
Salamis’in Sütunlu caddesi ve stadyumu
Salamis Hamamından çıkar çıkmaz gymnasıumun güney ucuna çıkıyoruz. Güneydeki havuz kuzeydeki kadar ilgi çekici değildir. Hamamla gymnasium arasındaki bu avludan sola dönüp gymnasıumun güney köşesinde yer alan havuz üzerinden sütunlu caddeye geçiyoruz. Sütunlu cadde önceden stadyum olan yapının ortasından geçiyor. Stadyumun sadece birkaç oturma sırası kalmış.
Salamis’in Tiyatrosu
Salamis antik şehrinin önemli yapılarının biri de tiyatrodur. Taş döşeli sütunlu caddeden geçen yolun sağ tarafında yer alıyor. Caddenin karşısında bir kafeterya ve tuvaletler var. Tiyatro, Augustus döneminde (M.Ö. 27-14) inşa edilmiş; bir yunan tiyatrosu gibi yamaca dayanmıyor. Tiyatro, Standart Greko-Romen yarı dairesel düzene sahiptir. Düz bir alanda tonozlarla desteklenmiş tiyatronun ikinci katı günümüze ulaşmamış. Salamis tiyatrosu plan olarak Anadoludaki Aspendos tiyatrosuna benzemektedir. Tiyatronun kapasitesi 15000 kişidir. Orkestrada Dionysus’a adanmış bir sunak vardır ve sahne binası heykellerle süslüydü.
Tiyatro, I. ve II. yüzyıllarda yapılan plan değişiklikleri ile son şeklini almıştır. IV. yüzyıldaki depremlerle yıkılan yapının taşları Erken Bizans dönemi hamamlarının yapımında kullanılmıştır. Bina üç bölümden oluşur: Sahne binası, orkestra ve oturma yerleri. Fresk, niş ve heykeller ile süslenmiş, performansların gerçekleştirildiği ve kulislerin yer aldığı sahne binasının günümüze sadece temelleri ulaşmıştır.
Salamis antik tiyatrosu günümüzde çeşitli kültür ve sanat aktivitelerinin sergilendiği yaşayan bir mekan olarak halen hizmet vermektedir.
Kıbrısın en büyük bazilikası salamiste: Aziz epiphanius Bazilikası
Tiyatrodan önündeki patikayı takip ettiğinizde yol sizi Aziz Epiphanius bazilikasına götürecek. M.S. dördüncü yüzyılda Aziz Epiphanius tarafından kurulan bazilika Kıbrıs’ın en büyük bazilikasıdır. Ayrıca burası salamisin metropolit kilisesi idi.
Bazilika, Piskopos Epiphanios’un görev yaptığı zamanlarda (368 – 403) yapılmış. Yapı, 14 iki sütun dizisi tarafından 3 ayrı nefe ayrılmıştır. Apsiste piskopos ve rahiplerin oturduğu sıralar yer alır. Bu bölümün iki yanındaki odalar rahiplerin cübbelerini giymeleri ve ayin sırasında kullanılan eşyaların saklanması için kullanılmıştır. Vaftiz odasının döşeme seviyesinin altındaki ısıtma sistemlerinden soğuk aylarda vaftiz için sıcak su kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Salamis’in Sarnıçları
Epiphanios’un bazilikasından sonra aynı yol üzerinden devam edince sarnıçlar karşımıza geliyor. Şehirde iki tane sarnıç vardır. Biri hamamlara bitişik inşa edilen ve hamamlara su sağlayan; diğeri ise şehrin su ihtiyacı için kullanılan şehrin biraz dışında yer alan büyük sarnıç. 40 km uzaklıktan bir su kemeri ile getirilen su bu sarnıçlarda saklanırdı ve şehrin binalarına servis edilirdi.
Salamis’te günümüze kadar gelmiş, iyi durumda olmayan diğer yapıları
Agora ve Zeus tapınağı
Epiphanios’un bazilikasının yanındaki sarnıcın ötesinde büyük Roma forumu veya agora (tek bir sütun dışında çok fazla kalmadı) ve Zeus tapınağı kalıntıları mevcuttur.
Zeytin Presi
Zeus tapınağını geçtikte sonra planlarda “Zeytin Presi” adı verilen, ancak asıl amacı bilinmeyen bizans dönemine ait bina Orta Çağ’da bir zeytin presi için kullanılmıştır.
Kampanpetra Bazilikası
Zeytin presi ötesinde Kampanopetra Bizans Bazilikası yer almaktadır.
Salamis’in Surları
Arkaik dönemden beri Salamis’in çevresinde sur duvarları bulunmakta idi. Bunlar günümüzde kısmen gün ışığında bulunmaktadır. Şehrin çevresinde hala görülebilmektedir.
Su kemerleri
7. yüzyıla kadar ayakta olan su kemerleri 40 km uzaklıktaki Değirmenlik (Kyhrea) köyünden su getiriyordu. Şehrin içindeki büyük sarnıçlara su taşıyordu.
Mezarlar (Nekropolis)
Salamis nekropolü, antik şehrin batısında yaklaşık 7 km²’lik bir alanı kaplar. Şehrin ilgi çekici yapılarından biridir. Mezar gümütleri geometrik dönemden Helenistik döneme kadar tarihlenmektedir. En iyi bilinen mezarlar kraliyet mezarlarıdır. Bu mezarlar Mısır ve Suriye’den gelmiş değerli malzemeler dahil olmak üzere zengin mezar hediyeleri bulunmuştur.
