Soli: Adını bir filozoftan alan antik şehir

Soli antik şehri

Günümüzde Kıbrıs’ın Lefke kasabasında yer alan Soli antik şehri, zamanında bakır madenleri ve akarsuların yer aldığı bereketli coğrafyadan dolayı çok önemli yere sahip sahil olmuş.

Soli antik şehrinin Kuruluşu ve adı

İlk kuruluş tarihi 11. yüzyıla kadar inen Şehir, Troya savaşından sonra Yunanlılar tarafından inşa edilmiştir ve “OEPEA” adını taşımaktadır. Daha sonraları, M.Ö. 600’de, Oepea şehrinin kralı olan Philocyprus, Soli’yi bulunduğu tepelik alandan daha uygun bir yere taşımak İstemiştir.

Ünlü filozof Solon‘un tavsiyesi üzerine Kral Philocyprus yeni şehri bugünkü Soli‘nin bulunduğu verimli suyu, bereketli bitki örtüsü ve korunaklı limanı olan yere kurmuştur. Bu yeni şehre de Atinalı Solon‟un adına izafeten Soli adını vermiştir. Ayrıca şehrin adına Asurlular’a ait yazıtlarda da rastlanmaktadır. Asurlular’ın haraç aldıkları kentleri içeren bir listede kentin adından Si-il-lu olarak bahsedilmektedir.

Soli’nin antik şehrinin tarihsel süreci

Soli, Tyre kuşatması sırasında Alexander’a yardım etmek için gemiler göndermiş ve daha sonra kazanılan zafere ortak olmuştur. İskender’in ölümünden sonra Şehir, İskenderin hem en güvenilir komutanı hem de çocukluk arkadaşı olan Mısır Satrapı Ptolemaios’un hakimiyeti altına girer. Ptolemaios kızı Eirene’yi Soli kralı Eunostus ile evlendirmiştir.

Solililer İ.Ö. 498 yılında Perslilere karşı diğer krallıklarla İyon devrimine katılmıştır. Fakat Persliler şehri almıştır. Persliler şehri daha iyi kontrol edebilmek için Soli şehrinin yakınanda Vouni Sarayı’nı, inşa ettirmişlerdir.

Şehir en parlak yıllarını Roma Döneminde yaşamıştır. Daha önceki dönemlerde olduğu gibi Kıbrıs adası, Roma döneminde bakır ihracatı için önemli bir yerdi. Şehir zenginliğini buradaki bakırın varlığına borçluydu.

Soli (Soloi), Romalılar döneminde Salamis kadar önemli ve büyük bir kent olmasa da, harika yapılarla donatılmış ve gelişmeye başlamış bir şehirdir. Soli kralı Pasicrates ve Salamis kralı Nicocreon , geleneksel oyun yazarlığı yarışmasında rakip korolara sponsor olmuş ve yarışmayı Soli kazanmıştır. Soli bu dönemde adanın en büyük kütüphanesine sahip olmuştur.

Erken Hristiyanlık dönemlerinde Soli Ortodoksluğun önemli merkezlerinden biri olmuştur. İ.S. 325’de İznik (Nikea) konsülünde 3, Sardes konsülünde 12 piskopasla temsil edilmiştir.

Soli antik şehrin gerilemesi ve terk edilmesi

Bizans döneminde şehrin madenleri tükenmeye başladı ve şehir gerilemeye başladı. Hala bazilikaların masraflarını karşılayabiliyordu. Şehrin limanı dolmaya başladı ve adanın diğer şehirleri gibi yıkıcı depremlerde ciddi hasarlar almıştır.

Soli’de M.S 4.yyda bakır madenleri kapanmış ve şehrin limanı da gemilerin giremeyeceği kadar dolmuştur. Git gide önemini kaybeden şehir Arap akınları sırasında yıkılmıştır.

On altıncı yüzyılda anıtsal kalıntılarla çevrili küçük bir tarım köyüydü. Bunlar, komşu kasabalardan gelen inşaatçılar ve anakaradan gelen tekneler tarafından sistematik olarak günümüze kadar yağmalandı.

Soli antik şehri kazıları

Geniş bir alana yayılan Soli şehrinin hepsi hala tam olarak ortaya çıkarılmamıştır. Kazılar henüz bitti denilemez. Arazinin altında hala bir sürü antik eser ve yapı var. Arkeologlar bu durumu çok iyi biliyor. Antik eserleri Kuzey Kıbrıs’ta korumak sıkıntılı olduğu için hala kapsamlı bir kazı yapılmadı. Buna ek olarak Soli’nin büyük bir bölümünü şehrin limanı oluşturur. Burası da tam anlamıyla henüz kazılmamıştır.

• Soli’de ilk kazılar 1927-1930 tarihleri arasında İsveç Kazı Heyeti tarafından kazılmaya başlanmıştır.
• Soli antik şehri kazı çalışmalarına 1960’lı yıllarda Kanadalı arkeologlar devam etmiştir.
• 1967 yılında Quebec, Laval Üniversitesi’nden gelen kazı ekibi şehrin doğu nekropolü, tiyatronun etrafını ve Erken Hristiyan Bazilikasını açığa çıkartmışlardır.
• 2005 yılında Kuzey Kıbrıs eski eserler ve müzeler dairesi tarafından kazılar yapılmıştır. Yapılan kazılarda bir çok mezar açığa çıkarılmıştır.
• Bu mezarlar zengin buluntulara sahiptirler. Kayaya oyulmuş bu mezarlardan bir tanesi de üçlü mezar mimarisiyle dikkati çekmektedir ve soylu birine ait olduğu düşünülmektedir.
• Klasik ve Helenistik Dönem’e ait olabilecek olan bu mezardan altın taç, diadem ve altın mücevherlerin yanı sıra metal kaplar da çıkarılmıştır. Eserler bugün Güzelyurt Arkeoloji ve Doğa Müzesi’nde sergilenmektedir.

Soli antik şehrinin günümüze kadar bulunmuş yapıları

Soli şehrinde yapılan kazılar sonucunda bir tiyatro, tapınaklar, saray kalıntıları, agora, bazilika ve çeşitli dönemlere ait nekropol alanları açığa çıkarılmıştır. Tiyatro binasının kazısından sonra İsis Tapınağı, Afrodite ve Serapis Tapınakları ortaya çıkarılmıştır.

Afrodit Tapınağı

Antik şehrinin Afrodit tapınağı tiyatronun batısındaki bir tepede bulunur. Ancak bu yapı bugün açıkta değildir. Bu tapınaktan çıkarılan l. yüzyıla tarihlenen Afrodit heykeli günümüzde Güney Kıbrıs’taki Kıbrıs Müzesi’nde sergilenmektedir. Tapınağın bulunduğu bu tepede ayrıca Hellenistik Dönem’e ait bir saray binası da bulunmaktadır.

Nekropol

Soli‘nin Nekropol alanında Geometrik Dönem’den (İ.Ö. 1050-750) Roma Dönemine (M.Ö. 58/50-M.S. 395) kadar bir çok mezar kazılmıştır. Bu mezarlar zengin buluntulara sahiptirler. Kayaya oyulmuş bu mezarlardan bir tanesi de üçlü mezar mimarisiyle dikkati çekmektedir ve soylu birine ait olduğu düşünülmektedir. Klasik ve Helenistik Dönem’e ait olabilecek olan bu mezardan altın taç, diadem ve altın mücevherlerin yanı sıra metal kaplar da bulunmuştur. Bu eserler Güzelyurt Arkeoloji ve Doğa Müzesi’nde sergilenmektedir.

Anıtsal çeşme

Kanadalı kazı ekibi aynca anıtsal mermer bir çeşmenin kalıntılarının da bulunduğu şehrin agorasını, Erken Roma Dönemi’ne tarihlenen dükkanları, daha alçak katmanlarda Hellenistik Dönem’e ait yapı kalıntılarını da gün yüzüne çıkartmışlardır.

Bazilika

İlk yapı beş nefli bir bazilikaydı. Kilise zemininde bulunan bir sikkeye dayanarak, yapı İ.S. 4. yüzyıla tarihlenmektedir. Daha sonra İ.S. 6. yüzyılda yapı üç nefli üç apsislİ bir bazilikaya dönüştürülmüştür.

Tiyatro

Roma tiyatrosu, denize bakan bir tepenin kuzey yamacında orijinal Yunan amfi tiyatrosunun bulunduğu yeri kaplar. Yaklaşık 4000 seyirci kapasitesine sahiptir. Bu gün Soli Roma tiyatrosu konser ve oyun gibi kültürel faaliyetler için kullanılmaktadır.